Chỉ định trên lâm sàng:

-         - Phát hiện sớm ung thư gan nguyên phát (HCC)

-         - Chẩn đoán HCC

-         - Tiên lượng HCC

-         - Theo dõi đáp ứng điều trị HCC.

Ung thư gan nguyên phát là bệnh ung thư hay gặp thứ 5 trên toàn thế giới với tỷ lệ mắc > 20/100000 dân tại Trung Quốc và Đông Á, 8-10/100000 dân tại Mỹ. Yếu tố nguy cơ hay gặp nhất của ung thư gan nguyên phát là viêm gan virus B, C mạn tính và xơ gan. Ung thư gan nguyên phát có thể phát hiện nhờ siêu âm gan mật, kĩ thuật chẩn đoán hình ảnh khác như chụp CT-scan và xét nghiệm định lượng AFP trong máu.

AFP là một glycoprotein được tổng hợp từ túi noãn hoàng, gan của bào thai, ung thư tế bào mầm hoặc tế bào gan ác tính. Nó là dấu ấn ung thư hay gặp nhất trong ung thư gan nguyên phát. AFP có độ tin cậy cao trong phát hiện ung thư gan, tuy vậy, AFP cũng có thể tăng trong viêm gan B, C mạn tính và xơ gan. Độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm định lượng AFP thay đổi tùy theo quần thể nghiên cứu và giá trị trên ngưỡng cut-off được coi là dương tính. Độ nhạy và độ đặc hiệu của AFP dao động từ 52-80% và 90-98%.

Trong thực tế, xét nghiệm định lượng nồng độ dạng đồng phân có gắn đường của AFP có thể phản ánh nồng độ AFP trong máu. Dựa trên vị trí gắn chuỗi đường với phân tử N-acetylglucosamine, người ta xác định được 3 dạng đồng phân của AFP bao gồm: AFP-L1, AFP-L2 và AFP-L3. Các dạng đồng phân được phân biệt trong phòng thí nghiệm nhờ ái lực của chúng với phân tử lectin Lens culinaris agglutinin (LCA). Dạng AFP-L1 không gắn LCA gặp phần lớn trong các bệnh lý gan lành tính ( xơ gan, viêm gan B mạn tính). AFP-L2 có ái lực trung bình với LCA được tìm thấy trong các túi noãn hoàng. AFP-L3 có ái lực cao với LCA là một sản phẩm của các tế bào gan ác tính và là một đồng phân được tìm thấy phần lớn trong ung thư gan nguyên phát.

Nồng độ AFP-L3 tăng trên 10% thì nguy cơ phát triển bệnh lý ung thư gan nguyên phát cao gấp 7 lần trong 21 tháng sau đó và có thể phát hiện sớm trước các phương tiện chẩn đoán hình ảnh từ 3 đến 21 tháng. Độ nhạy và độ đặc hiệu của AFP-L3 trong chẩn đoán dao động từ 36-66% và 77-95%. Bởi vì AFP-L3 là một sản phẩm tiết ra của các tế bào gan ác tính nên định lượng AFP-L3 cho phép phân biệt bệnh lý gan lành tính với ung thư gan nguyên phát. Các tế bào ác tính của gan sản xuất AFP-L3 có xu hướng phát triển nhanh, xâm lấn và di căn trong gan sớm, do vậy sự tăng nồng độ AFP-L3 có thể là một yếu tố tiên lượng tồi trong ung thư gan nguyên phát. Nồng độ AFP-L3 có thể trở về bình thường nếu điều trị đáp ứng tốt, do vậy sự tăng trở lại của AFP-L3 dự báo tình trạng bệnh tiến triển hoặc tái phát.

Không phải tất cả bệnh nhân ung thư gan nguyên phát điều có tăng tiết AFP và AFP-L3. AFP và AFP-L3 có thể tăng trong các bệnh như ung thư tế bào mầm, ung thư dạ dày, đường mật, phổi, tụy, và tinh hoàn. AFP cũng có thể tăng trong các bệnh lý viêm gan virus, bệnh lý gan khác HCC, phụ nữ có thai và trẻ em dưới 18 tháng. Sự giảm AFP-L3 có thể gặp khi bilirubin tự do và kết hợp tăng >20mg/dL.

Kết quả chẩn đoán bệnh cần được phối hợp với các xét nghiệm và phương tiện khác.

Theo questdiagnostics.com

Người dịch: TS Nguyễn Thuận Lợi - BSNT Lê Ngọc Mây