LỜI NÓI ĐẦU Do cấu trúc và chức năng đặc biệt của hộp sọ và não bộ, nên việc điều trị u não và các bệnh lý sọ não luôn là những thách thức đối với y học. Có nhiều phương pháp điều trị, nhưng phẫu thuật vẫn là một trong các phương pháp chủ yếu, được sử dụng rất sớm và hiệu quả. Điều trị nội khoa cũng đóng một vai trò quan trọng, gần đây nhiều loại thuốc mới ra đời đã giúp điều trị thành công rất nhiều bệnh nhân mắc các bệnh lý sọ não. Tuy nhiên, một số trường hợp việc điều trị nội khoa gặp nhiều khó khăn và ít mang lại kết quả như mong muốn do cấu trúc đặc biệt của tổ chức não và hàng rào máu não. Trải qua thời gian và năm tháng, các phương pháp điều trị u não ngày càng phát triển và hoàn thiện. Phẫu thuật mở ,và gần đây là phẫu thuật nội soi vẫn là phương pháp điều trị căn bản, quan trọng cho nhiều bệnh nhân, và trong thực tế đã cứu sống được nhiều ca bệnh khó, hiểm nghèo. Tuy nhiên trong nhiều trường hợp do khối u não và một số bệnh lý sọ não ở những vị trí đặc biệt, khó và ảnh hưởng nhiều tới các chức năng thần kinh, chức năng sống của cơ thể… thì phẫu thuật gặp nhiều khó khăn hoặc không thể thực hiện được. Trước những khó khăn và thách thức như vậy, nhiều phương pháp điều trị u não và bệnh lý sọ não đã ra đời, hỗ trợ cho các nhà phẫu thuật thần kinh và các nhà nội khoa thần kinh. Một trong những phương pháp đó là xạ phẫu (Radiosurgery) bằng dao gamma (gamma knife) cổ điển và gần đây là hệ thống dao gamma quay (Rotating Gamma Knife System), những kỹ thuật hiện đại, vượt trội, an toàn và hiệu quả để điều trị cho nhiều bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não, mang lại cơ hội sống cho nhiều người bệnh. Do tính ưu việt, hiệu quả và an toàn của hệ thống xạ phẫu bằng dao gamma quay nên lần đầu tiên ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, thiết bị này đã được lắp đặt tại bệnh viện Bạch Mai để điều trị cho bệnh nhân u não và một số bệnh lý sọ não. Đến nay, sau 6 năm sử dụng kỹ thuật xạ phẫu bằng dao gamma quay đã có hàng nghìn bệnh nhân được điều trị hiệu quả, an toàn. Hiện nay, ở nước ta, đã có nhiều hệ thống dao gamma và hàng ngàn bệnh nhân đã được điều trị bằng kỹ thuật này. Chúng tôi nghĩ đây là một kỹ thuật mới được áp dụng ở Việt Nam. Vì vậy, nhu cầu tìm hiểu sâu và kinh nghiệm điều trị cũng như tổng kết các kết quả điều trị cụ thể về xạ phẫu là rất cần thiết và quan trọng cho các thầy thuốc ung thư, xạ trị, ngoại khoa, y học hạt nhân và cả cho bệnh nhân và gia đình người bệnh. Vì những lý do nêu trên, cuốn sách "Điều trị u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay" đã được biên soạn dựa trên các công trình nghiên cứu khoa học và thực tế điều trị cho hàng ngàn bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay của tác giả và cộng sự trong những năm qua. Ngoài những kết quả nghiên cứu cụ thể từ các công trình khoa học của tác giả và cộng sự, độc giả có thể tìm thấy ở quyển sách này những kiến thức cơ bản, cơ sở lý luận, cơ chế, nguyên lý của điều trị u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay, cũng như kinh nghiệm điều trị từ hàng nghìn bệnh nhân trong nhiều năm qua mà tác giả và các cộng sự đã trực tiếp tiến hành và thực hiện. Với những nội dung đã được thực hiện và trình bày, tác giả hy vọng và mong muốn cuốn sách sẽ là một tài liệu chuyên khảo cho các cán bộ khoa học, các bác sỹ, kỹ sư vật lý làm việc trong lĩnh vực ung thư, xạ trị, Y học hạt nhân và một số chuyên ngành khác. Ngoài ra, các sinh viên y khoa và một số trường đại học khác có thể tìm hiểu thêm ở cuốn sách này những thông tin bổ ích về các kiến thức vật lý, y sinh học, bệnh học, hiệu quả điều trị bằng dao gamma đối với một số bệnh lý sọ não và u não. Tác giả xin chân thành cảm ơn và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tập thể các giáo sư, bác sỹ, kỹ sư, kỹ thuật viên, điều dưỡng và các đồng nghiệp ở Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, bệnh viện Bạch Mai và một số các bệnh viện khác đã giúp đỡ, động viên khích lệ tác giả, cũng như đồng hành cùng tác giả trong suốt quá trình thực hiện các nghiên cứu và hoàn thiện quyển sách này. Hà Nội, ngày 21 tháng 2 năm 2012 PGS.TS. MAI TRỌNG KHOA MỤC LỤC Giới thiệu sách
Tóm tắt sách
Lời nói đầu
PHẦN 1. NGUYÊN LÝ, CẤU TẠO VÀ KỸ THUẬT XẠ PHẪU VỚI DAO GAMMA QUAY
Chương 1. Cấu tạo và cơ sở kỹ thuật của hệ thống dao gamma quay
1. Mở đầu2. Cấu trúc và hoạt động của hệ thống dao gamma quay3. Tiếp nhận và đưa hệ thống dao gamma quay - RGS vào hoạt động4. Bảo dưỡng, bảo trì, đảm bảo chất lượng và kiểm tra liều lượng bức xạ
Chương 2. Một số nguyên tắc lập kế hoạch xạ phẫu
1. Khái niệm về lập kế hoạch xạ trị2. Đường đồng liều và liều xạ3. Chỉ định liều trên đường đồng liều4. Quan điểm xạ phẫu: lợi ích của tính chất không đồng nhất5. Lựa chọn các đường đồng liều6. Mục tiêu của lập kế hoạch7. Sự dung hòa và mục đích lập kế hoạch xạ phẫu8. Các lựa chọn ban đầu khi lập kế hoạch xạ phẫu
Chương 3. Kỹ thuật xạ phẫu bằng hệ thống dao gamma quay
1. Một số kỹ thuật ban đầu2. Kỹ thuật tạo dạng hình học khối che chắn3. Kỹ thuật đối với các đầu mỏm của khối u4. Kỹ thuật về mặt chiến lược5. Kỹ thuật hiển thị6. Kỹ thuật về đường bao7. Kỹ thuật đối với trường hợp đa tổn thương8. Kỹ thuật chuyển liều bức xạ9. Kỹ thuật đặc biệt10. Lập kế hoạch trước, kỹ thuật cuối cùng
Chương 4. Chỉ định, chống chỉ định, quy trình xạ phẫu u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay
1. Chỉ định điều trị cho những khối u não và bệnh lý sọ não2. Chống chỉ định3. Quy trình điều trị u não và bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay4. Đánh giá kết quả xạ phẫu
PHẦN 2.
Chương 1. Điều trị dị dạng động tĩnh mạch bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị dị dạng động tĩnh mạch não bằng dao gamma quay
Chương 2. Điều trị đau dây thần kinh số V nguyên phát bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Xạ phẫu bằng dao gamma quay điều trị đau dây thần kinh số V nguyên phát3. Đánh giá giảm đau sau xạ phẫu gamma quay
Chương 3. Điều trị u đám rối mạch mạc bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Vai trò của dao gamma quay trong điều trị u đám rồi màng mạch
Chương 4. Điều trị u máu thể hang bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u máu thể hang bằng dao gamma quay
Chương 5. Điều trị u nguyên bào mạch máu não bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u nguyên bào mạch máu bằng dao gamma quay
Chương 6. Điều trị u dây thần kinh số VIII bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Xạ phẫu bằng dao gamma quay u dây thần kinh số VIII
Chương 7. Điều trị u màng não bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u màng não bằng dao gamma quay
Chương 8. Điều trị u màng não thất bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u màng não thất bằng dao gamma quay
Chương 9. Điều trị u sọ hầu bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Sinh lý bệnh3. Dịch tễ học4. Lâm sàng và cận lâm sàng5. Điều trị
Chương 10. Điều trị u tế bào hình sao bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u tế bào hình sao bằng dao gamma quay
Chương 11. Điều trị u tuyến yên bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Điều trị u tuyến yên bằng dao gamma quay
Chương 12. Điều trị u não di căn bằng dao gamma quay
1. Đại cương2. Xạ phẫu bằng dao gamma quay u não di căn